Dzień Pamięci Ofiar Holocaustu i Powstania w Getcie Warszawskim
19 kwietnia 1943 roku zamknięci w getcie warszawskim Żydzi podjęli walkę zbrojną z Niemcami. Mając perspektywę nieuchronnej zagłady, wybrali śmierć z bronią w ręku. Żydowskie powstanie było pierwszym powstaniem miejskim w okupowanej Europie i największym zbrojnym zrywem Żydów podczas II wojny światowej. "Żydzi! Okupant przystępuje do drugiego aktu waszej zagłady! Nie idźcie bezwolnie na śmierć! Brońcie się!" – głosiła ulotka Żydowskiej Organizacji Bojowej.
Rocznicę wybuchu powstania upamiętnia organizowana każdego roku przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN ogólnopolska akcja społeczno-edukacyjna "Żonkile”.
Przewodnicząca sejmiku Elżbieta Piniewska w środę 19 kwietnia, w osiemdziesiątą rocznicę wybuchu powstania, uczestniczyła w koncercie w Filharmonii Pomorskiej im. I. J. Paderewskiego w Bydgoszczy upamiętniającym 80. rocznicę powstania w getcie warszawskim.
Tego dnia w Inowrocławiu można było też zwiedzić z przewodnikiem Lapidarium Powiatowe przy ul. Karola Libelta oraz w Muzeum im. Jana Kasprowicza obejrzeć wystawę "Zostały tylko kamienie. Żydzi w Powiecie Inowrocławskim”, w ostatnim dniu jej ekspozycji. Natomiast w Bibliotece Miejskiej im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu obejrzeć prezentację prac uczestników warsztatów "Senior potrafi” - „Łąka żonkili” i "Humanité znaczy człowieczeństwo” – wystawę obrazująca dramatyczne dzieje książki wyciągniętej z ruin warszawskiego getta, która trafiła do zbiorów Biblioteki Miejskiej im. Jana Kasprowicza, wziąć udział w warsztatach plastycznych „Żonkil ku pamięci”, a w Saloniku Literacko-Artystycznym w projekcji filmu animowanego "Zdążyć przed Panem Bogiem".
Do walki zbrojnej Żydzi przygotowywali się od połowy 1942 roku - Żydowska Organizacja Bojowa, na czele której stanął Mordechaj Anielewicz, powstała w getcie warszawskim w lipcu 1942 roku podczas pierwszej wielkiej akcji deportacyjnej jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince, natomiast Żydowski Związek Wojskowy, kierowany przez Leona Rodala i Pawła Frenkla, powstał na przełomie 1942 i 1943 roku, kiedy więc 19 kwietnia 1943 roku, w przeddzień ważnego dla Żydów święta Pesach, Niemcy weszli do getta, by je ostatecznie zlikwidować, do walki z nimi stanęło około 300-500 członków Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz około 250 bojowców Żydowskiego Związku Wojskowego. Kilkuset powstańców stanowiło zaledwie ułamek liczącej w kwietniu 1943 roku około 50 tys. ludzi populacji getta, bo tylko tylu zostało z 400 tysięcy zamkniętych w 1940 roku w getcie Żydów. Regularne walki toczyły się zaledwie przez pierwsze kilka dni. Żydowskim bojowcom, przeciwko którym codziennie wysyłano ponad tysiąc żołnierzy Waffen-SS i policjantów, walkę utrudniał brak amunicji oraz pożary, które zepchnęły ich do bunkrów i piwnic.
Pod gruzami walących się podpalonych domów, w wysadzanych w powietrze bunkrach zginęły tysiące ludzi. Zaledwie kilkudziesięciu powstańcom udało się kanałami wydostać z płonącego getta. Niektórzy z nich wzięli później udział w powstaniu warszawskim w 1944 roku, jednak większość zginęła w wyniku denuncjacji. 8 maja 1943 roku Niemcy wykryli bunkier dowództwa ŻOB przy ul. Miłej 18. Ukrywający się w nim bojowcy, wśród nich był także Mordechaj Anielewicz, udusiło się dymem lub popełniło samobójstwo. Walki pojedynczych grup powstańczych trwały jednak aż do 16 maja, kiedy to na znak zwycięstwa Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie.
Dowodzący akcją likwidacji warszawskiego getta Jurgen Stroop zapisał w raporcie: "Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!".
Fot. Muzeum Historii Żydów Polskich „Polin”
Kancelaria Sejmiku
19 kwietnia 2023 r.
